Numer PESEL posiada każdy z nas – jako obywatele naszego kraju urodzeni w Polsce otrzymujemy go w chwili narodzin i pozostaje on z nami przez całe nasze życie. Jest to niezmiernie ważna liczba, ponieważ dzięki niej możemy zostać zidentyfikowani. Dlatego tak ważne jest, aby nasz numer PESEL nie trafił w niepowołane ręce. Od niedawna jest to znacznie łatwiejsze, wręcz banalnie proste.
Dane osobowe, a w szczególności ich ochrona to temat, o którym warto pamiętać. Żyjemy w coraz bardziej cyfrowym świecie (i nic w tym złego), jednak ta zmiana niesie ze sobą nowe zagrożenia. Jednym z nich jest kradzież naszych danych osobowych i wykorzystanie ich na naszą niekorzyść. Naturalnym jest to, że wymaga się od platform, sklepów, firm oraz urzędów odpowiedniego zabezpieczenia powierzonych im danych. Niemniej my również powinniśmy mieć świadomość tego komu i jakie dane powierzamy. Przestępcy są coraz bardziej kreatywni jeśli chodzi o ich nielegalne pozyskanie i bardzo często to właśnie my – zwykli użytkownicy jesteśmy najsłabszym ogniwem. A numeru PESEL używamy w wielu różnych miejscach: bankach, przychodniach, szpitalach, aptekach, u operatorów, wpisujemy go na różnego rodzaju umowach. Czy jesteście wstanie sobie przypomnieć ile razy i kiedy podawaliście go w zeszłym roku? Myślę, że każdy będzie miał problem z takim zadaniem. A może ktoś usłyszał go nieopatrznie lub zobaczył przez przypadek? W myśl zasady lepiej zapobiegać niż leczyć od niedawna możemy zastrzec swój numer PESEL.
Czym jest PESEL?
To nic innego jak numer identyfikacyjny Powszechnego Elektronicznego Systemu Ewidencji Ludności. Zadanie utworzenia takiego systemu zostało wpisane do planu pięcioletniego 1970-1974, a już w czerwcu 1970 potwierdzono decyzję o jego rozpoczęciu. PESEL ma więc już ponad pół wieku, a jego inicjatorem był Andrzej Targowski – osoba, którą śmiało można nazwać pionierem informatyki stosowanej w Polsce.
PESEL składa się z 11 cyfr, który pozwala na identyfikację każdej posiadającej go osoby. Zawiera w sobie datę urodzenia, numer porządkowy, oznaczenie płci oraz liczbę kontrolną. sześć pierwszych cyfr to: ostatnie cyfry roku urodzenia, następnie jest miesiąc (inaczej pisany dla osób urodzonych po 1999 roku) oraz dzień narodzin. Następne cztery cyfry to liczby porządkowe, gdzie ostatnia z nich oznacza płeć: parzystą u kobiet (0,2,4,6,8) oraz nieparzystą dla mężczyzn (1,3,5,7,9). Ostatnia cyfra to cyfra kontrolna, którą możemy obliczyć mnożąc każdą cyfrę numeru PESEL przez odpowiednią wagę: 1-3-7-9-1-3-7-9-1-3. Następnie sumujemy wszystkie otrzymane wyniki, a w przypadku otrzymania dwucyfrowego wyniku mnożenia dodajemy tylko ostatnią cyfrę z wyniku. Kolejnym krokiem jest odjęcie ostatniej cyfry z otrzymanej sumy od 10. Wówczas otrzymamy cyfrę kontrolną. Brzmi skomplikowanie? Nikt nie powiedział, że to łatwe zadanie 😉 Ma ona za zadanie sprawdzić poprawność nadanego nam numeru.
PESEL przyznawany jest z urzędu (automatycznie) przez urząd stanu cywilnego przy okazji sporządzania aktu urodzenia dziecka na terytorium RP. Można otrzymać go także na wniosek w przypadku cudzoziemców. Tak samo jak numer dowodu osobistego jest to bardzo ważna dana, a jego utrata może być poważna w skutkach. Między numerem PESEL, a numerem dowodu istnieje znacząca różnica. Numer dowodu ważny jest jedynie przez 10 lat – po czym wystawiany jest nowy dokument. Numeru PESEL nie zmieniamy przez całe życie (z drobnymi wyjątkami). Nieupoważnione osoby, które wejdą w jego posiadanie mogą znacznie łatwiej ukraść nam tożsamość niż w przypadku innych danych. Konsekwencją może być np. wzięta pożyczka lub inne zobowiązanie pieniężne, która będzie nas obciążać. W przypadku operatorów zdarzają się niestety sytuacje kiedy to przestępcy próbują wykorzystać skradzione dane w celu pozyskania duplikatu karty SIM (SIM SWAPPING). Na szczęście w FM MOBILE panują wysokie standardy bezpieczeństwa i weryfikacji klientów. Niestety przypadki wyłudzeń na skradziony numer PESEL się zdarzają i najpewniej będą się jeszcze zdarzać.
Ochroń swój PESEL
Odpowiednią ochroną wydaje się zastrzeżenie numeru PESEL, tak aby nie mógł być on wykorzystywany bez naszej zgody. W tej chwili możemy to zrobić głównie lokalnie, w różnego rodzaju placówkach (w bankach, na poczcie). Nie współpracują one jednak ze sobą, a więc równocześnie nie przekazują sobie informacji, w związku z tym taka blokada miała niewielką skuteczność. To dlatego powstał pomysł stworzenia specjalnej, ogólnokrajowej bazy danych. Ten duży projekt został podzielony na pewne etapy i kolejny z nich został właśnie spełniony.
Pierwszym z nich było stworzenie Rejestru Zastrzeżeń Numerów PESEL – zacznie on funkcjonować w czerwcu tego roku. Znacznie wcześniej, bo już 17 listopada otrzymaliśmy możliwość zastrzeżenia numeru PESEL na stronie mobywalel.gov.pl, a od kilku dni (4 stycznia) możemy to zrobić za pomocą aplikacji mObywatel. Co ważne, jest to banalnie proste.
Wystarczy, że włączysz aplikację, wybierzesz moduł „Zastrzeż PESEL” na panelu głównym i aktywujesz funkcję używając „czekboxa”. Ot cała filozofia. W mOBywatelu będziemy mogli także otrzymać informacje „kto sprawdzał Twój PESEL” oraz sprawdzić historię w zakładce „Twoje zmiany”. Wszystko zobaczycie tutaj.
Należy jednak pamiętać, że baza nie jest jeszcze gotowa i ustawa wchodzi w życie od 1 czerwca 2024 roku. Dlaczego musimy czekać jeszcze pół roku? Ponieważ ogólnokrajowy rejestr jest nie lada wyzwaniem dla działów IT nie tylko instytucji państwowych, ale także, a może przede wszystkim dla instytucji mających z niego korzystać. Jest ich tysiące i wiele z nich działa na odrębnym oprogramowaniu, które nie zawsze chce ze sobą współpracować. System, jeśli ma działać sprawnie musi poprawnie weryfikować status naszego numeru PESEL niezależnie od tego, która z firm lub instytucji będzie wysyłała zapytanie do rejestru. Co ważne, takie pytanie będzie odnotowywane i jak pisaliśmy wcześniej będziemy mogli wszystko sprawdzić.
Czy warto zastrzec PESEL?
Zdecydowanie tak. Nikt się pod nas nie podszyje – będzie to bardzo mocno utrudnione. Co za tym idzie ryzyko pożyczki, kredytu i innych zobowiązań finansowych znacznie spadnie. Co więcej – jeśli będziemy mieli zastrzeżony numer PESEL, a padniemy ofiarami oszustwa i np. zostanie na nas wzięty wspomniany kredyt, to nie będziemy musieli go spłacać. Obecnie udowodnienie niewinności leży po naszej stronie i do tego czasu takie zobowiązanie nad nami ciąży. Po 1 czerwca obowiązek sprawdzenia naszego numeru PESEL w rejestrze będą miały:
- Banki
- Instytucje kredytowe
- Firmy pożyczkowe
- Operatorzy telekomunikacyjni
- Notariusze
Jak to wygląda w przypadku operatorów telekomunikacyjnych? Ustawa mówi o:
„Zapobieganiu zjawisku SIM swappingu dającego oszustowi np. nieograniczony dostęp do bankowości elektronicznej ofiary (weryfikacja zastrzeżenia PESEL przy wydaniu kopii lub wtórnika karty SIM).”
Chodzi więc przede wszystkim o wydawanie duplikatów kart SIM.
Nie zapominajmy, że pozostają jeszcze przypadki, w których rejestr w tej chwili jest niewystarczający np. umowy z konsumentem, w których zapłata za towar następuje później, umowy najmu (mieszkanie, samochód). Miejmy nadzieję, że w najbliższym czasie będzie się to zmieniać.
O czym warto pamiętać?
Przede wszystkim o tym, że ustawa wchodzi w życie od 1 czerwca 2024 roku i do tego czasu pomimo tego, że zastrzeżemy swój numer PESEL nie będzie to weryfikowane. Dlaczego? Ponieważ nie ma jeszcze gotowych rozwiązań technicznych do wykonania takiej czynności. To, że zastrzeżemy swój PESEL nie oznacza wcale, że możemy go ujawniać np. w social mediach. Ostrożność dalej jest wskazana – nie zapominajmy o tym. Dlatego, pomimo tego, że system jeszcze nie jest aktywny zaleca się zastrzeżenie swojego numeru PESEL już teraz – będziemy już przygotowani na nadchodzące zmiany. Zrobiło to już ponad 1,2 miliona rodaków.
